نقش ت در کودتای 28 مرداد

بخشی از روایت کودتای انگلیسی - آمریکایی

آشوب های نهم اسفند 1331

خبرهای مربوط به سفر قریب الوقوع شاه در 9 اسفند یک نقطه عطف مهم بود. تصمیم به این مسافرت را خود شاه گرفته بود اما صحنه سازی جوری بود که گویی مصدق او را وادار به ترک کشور کرده است. شاید کاشانی در بطن قضایا نبود ولی [آیت الله] بهبهانی [ رهبر تحصن بازاریان مشروطه خواه در مقابل سفارت انگلیس برای جلب حمایت دولت انگلیس ] به احتمال زیاد در قضیه دست داشته است. تظاهرات علیه مصدق و حمله اجامر و اوباش به خانه نخست وزیر نمی‌توانست یک رویداد خود انگیخته باشد. اما چون کاشانی و بقایی فکر می کردند مصدق شاه را از کشور بیرون می‌کند چاقو کش ها و بزن بهادرهای خود را به آنجا فرستاده بودند. در آن روز کاشانی دو نامه در حمایت از شاه نوشته و در این باره دو اعلامیه نیز منتشر ساخت. در زیر بخشی از یکی از اعلامیه ها را می‌آوریم :
 مردم هشیار باشید! شاهنشاه محبوب و دموکرات ما در اثر تصمیمات خائنانه عده ای قصد ترک کشور را دارند. بدانید که اگر شاه برود هر چه داریم با او خواهد رفت . بر پا خیزید و مانع سفر شاه شوید. از او بخواهید نظرش را تغییر بدهد. امروز حیات و استقلال ما به شخص اعلیحضرت محمد رضا شاه پهلوی و نه هیچ فرد دیگری بستگی دارد» عبدالحسین مفتاح، مؤلف راستی بیرنگ است – رومه کیهان 9 اسفند 1332
گفتم [آیت الله] بهبهانی به احتمال زیاد در قضایا دست داشته ولی این امر قطعی و مسلم نیست. اگر فقط به اسناد تکیه کنیم می‌بینیم او و محفل مربوطه اش مدتی خاموش بوده اند. در حقیقت اینان هم درمبارزه غیر علنی با دولت و هم در ساماندهی مخالفان عمومی علیه آن شدیداً فعالیت می‌کردند. مثلاً [آیت الله] محمد تقی فلسفی خطیب مشهوری که نظرات [آیت الله] بهبهانی را بازگو می‌کرد از مدت ها پیش ازمنبر وعظ و از پیش مبارزه ای را علیه دولت مصدق آغاز کرده بود. در یکی از این جلسات وعظ درمسجد شاه وقتی به مصدق حمله کرد مردم حاضر در جلسه علیه او قیام کردند و او ناچار به فرار شد. این حادثه مربوط به مدت ها قبل از علنی شدن شکاف در جبهه ملی و حتی پیش از قیام 30 تیر بود. هر چه بود [آیت الله] بهبهانی در روز 9 اسفند 31خاموشی را مصلحت ندید و به همراه شیخ بهاء الدین نوری ( بعداً آیت الله نوری ) به دیدار شاه رفت و پا را فراتر نهاده برای جماعت ضد مصدقی سخنرانی نمود. از آن پس فعالیت [آیت الله] بهبهانی علیه دولت [ ملی ] علنی تر شد و درگیری قم در قضایا نیز مشخص تر گردید.در اردیبهشت ماه 1332 سرتیب محمد افشار طوس رئیس شهربانی کل کشور ربوده شد و در غاری خارج از تهران به قتل رسید . چهار سرتیپ بازنشسته در رابطه با این جنایت بازداشت شدند. بقایی که عمیقاً درگیر این قتل بود به سبب مصونیت پارلمانی دستگیر نشد. زاهدی قبل از آنکه دستگیر شود در مجلس تحصن اختیار کرد. در آن زمان کاشانی رئیس مجلس بود هر چند از مدت ها قبل در مجلس حضور نمی‌یافت. اما این بار در مجلس حاضر شد و روی زاهدی را بوسه زد و به او گفت تا هنگامی که مایل باشد در مجلس بماند قدمش مبارک است. بعد به کارکنان مجلس سفارش کرد از میهمان عالیقدر مواظبت کنید. گاهی گفته می‌شود بن بست روابط کاشانی و مصدق از زمانی به وجود آمد که مصدق تصمیم به همه پرسی و انحلال پارلمان گرفت . اما بن بست به طور قطع از همین جا پیدا شده بود.

 دیروز تهران در زیر قدم های مردانه افراد ارتش و مسلمانان ضد اجنبی می‌ْرزید. مصدق غول خون آشام در زیر ضربات محو کننده مسلمانان استعفا کرد. تمام مراکز دولتی توسط مسلمانان و ارتش اسلام تسخیر شد.» رومه نبرد ملت 29مرداد1332
نقل از نوشته یا کتاب مصدق و نبرد قدرت،‌ مؤلف : همایون کاتوزیان ، صفحات 314 الی 318 ، چاپ 1371
روز 27مرداد 1332 خورشیدی آیت الله بهبهانی میان اوباش و ن بدکاره پول توزیع نمود که روز 28 مرداد دست به آشوب زنند.
نقل از نوشته یا کتاب مصدق و نبرد قدرت،‌ مؤلف : همایون کاتوزیان ،صفحه 346
آیت الله فلسفی یکی دیگر از خائنان ی و انگلیسی است که علیه دولت ملی و شخص دکتر مصدق بر منبر مساجد سخنرانی می‌کرد اما مردم غیور ایران در مسجد به او تهاجم کردند و او ناگزیر به فرار شد 
 
 ت سنتی [قم] جای تردیدی باقی نگذاشت که نسبت به کودتا نظری مساعد داشته است. زیرا آیت الله بروجردی به هنگام بازگشت شاه به کشور باکلمات محبت آمیزی به او خیر مقدم گفت و خاموشی گزینی را رها کرد. روز بعد از کودتا، فداییان اسلام در نشریه خویش از کودتا به عنوان انقلاب اسلامی نام برد :
- دیروز تهران در زیر قدم های مردانه افذراد ارتش و مسلمانان ضد اجنبلی می‌لرزید. مصدق غول پیر خون آشام در زیر ضربات محو کننده مسلمانان استعفا کرد. تمام مراکز دولتی توسط مسلمانان و ارتش اسلام تسخیر شد.» همایون کاتوزیان، مصدق و نبرد قدرت، صفحه 318، رومه نبرد ملت، 29 مرداد
 کاشانی دو هفته بعد طی مصاحبه ای ( مندرج، در رومه کیهان،23 شهریور 1332) اعلام کرد : مصدق مرتکب خیانتی بزرگ شده و شایسته مجازات مرگ است. ت قم، کاشانی و فداییان اسلام ، در حمایت از کودتای زاهدی و حکومت او متحد عمل کردند. » همایون کاتوزیانف مصدق و نبرد قدرت، صفحه318
استقرار حاکمیت ایران بر منابع نفتی :

مترقی نفت در راستای افزایش منافع :

پس از قرار داد 1954 شرکت نفت ملی ایران همچنان مترصد تحصیل عواید بیشتر از نفت و تحقق ملی شدن صنعت نفت به انعقاد قرار دادهای نوینی روی آورد . بنابراین در سال 1957 قرار داد مشارکت منعقد شد. اما دولت پادشاهی ایران از سهم و عواید شرکت نفت ملی ایران در قرار دادها خشنود نبود.از اینرو دولت پادشاهی ایران به انعقاد قراردادهای نوینی با شرکتهای نفت خارجی پرداخت که مآلاً شرکت نفت 75 درصد عواید قرار دادها را در اختیار گرفته بود. منجمله قرار دادهای بعدی که در راستای افزایش سهم و عواید شرکت نفت ملی ایران با شرکت های نفتی خارجی منعقد شد، عبارتند از :
قرارداد انجام خدمت یا پیمانکاری نوع جدیدی از قراردادهای نفتی بودند که بطور کلی با قرار دادهای سنتی و قراردادهای مشارکت تفوت داشتند. اولین قرار داد ازاین نوع در اوت 1966 یا مرداد 1345 بین شرکت ملی نفت ایران و شرکت دولتی تحقیقیات و فعالیتهای نفتی فرانسه، اراپ erap منعقد گردید و الگوی جدید در صنعت نفت برای عقد قرار دادها شد. به موجب قرار داد منعقده اراپ به عنوان پیمانکار شرکت ملی نفت ایران عمل می‌کرد و متعهد به انجام خدامات فنی، مالی و تجاری در ازای دریافت حق احه بود. . پس از آن قرار دادهای اکتشاف و توسعه منعقد شد. قانون نفت 1974 ایارن به شرکت ملی نفت اختیار می‌داد تا قرار دادهایی نیز برای عملیات اکتشاف و توسعه نفت منعقد نماید. شکرت ملی نفت ایان با استفاده از این مجوز قانونی اقدام به عقد یک رشته قرار دادهای پیمانکاری اکتشاف و توسعه باکمپانی های نفتی کرد که ماهیت آنها با قرار دادهای خدمت و مشارکت متفاوت بود سبب ایجاد دگرگونی هایی عمیقی در نوع قرار دادهای نفتی جهان گردید. این نوع قرار دادهای اکتشاف و توسعه که استقرار حاکمیت ایران را بر منابع نفتی خویش با تامین کنترل آنها تحکیم کرد، در صنعت جهانی نفت هم بدعتی تازه گذارد و تا حد زیادی اوضاع را به نفع کشورهای تولید کننده نفت تغییر داد. در قرار دادهای اکتشاف و توسعه که با کمپانی های نفتی منعقد گردید پیمانکاران فقط تا زمانی که تولید نفت بهمیزان تجازی می‌رسید مسؤلیت و عاملیت عملیات اکتشاف را عهده دار بودند و پس از شروع بهره برداری، شرکت ملی نفت ایران خود مسؤلیت عملیات تولید و استخراج را به عهده می‌گرفت. . شرکت ملی نفت ایران شش قرار داد از این نوع را با شرکتهای نفتی منعقد کرد. . 
در 26 ژانویه 1973 ( 6 بهمن 1351) شاه اعلام داشت که کنسرسیوم نفت به تعهدات خود در جهت حفظ و ارتقای منافع ایران عمل نکرده و ایران به علت تخلف کنسرسیوم از اجرای مفاد قرار داد و تعهدات خود، از تمدید قرار داد کنسرسیوم خودداری خواهد کرد.
نمودار درآمد دولت از صنعت نفت ایران از سال 1977 الی 1975 روند فزونی را نشان می‌دهد . شرکت ملی نفت ایران طی انعقاد قرار دادهای مترقی با شرکتهای نفتی خارجی، سهم ایران از عواید نفت را به 75 درصد رسانید.
کنسرسیوم بین المللی نفت در سال 1954 مرکب از پنج شرکت آمریکایی استاندارد نیوجرسی، استاندارد کالیفرنیا، سوی واکیوم، گلف و شرکت نفت تگزاس با 40 % سهام و شرکت نفت بریتانیا b.p به تنهایی 40% سهام، شرکت هلندی رویال داج شل با 14% سهام و شرکت نفت فرانسه با 6% سهام بود.

چکیده ای از کتاب مسائل ی – اقتصادی نفت ایران

دکتر ایرج ذوقی ، چاپ1375خورشیدی